MỤC LỤC
FullTrip.vn – Từ khi chỉ là những vạt bụi, đĩa khí, những đám đá hỗn độn, rời rạc xoay quanh Mặt Trời sơ sinh cho đến lúc được cố kết thành một quả cầu cứng rồi liên tục va chạm với các tiểu hành tinh cùng các vật chất khác cách đây gần 4,6 tỷ năm, Trái Đất bấy giờ không khác gì một biển mắc ma sôi sục, một hỏa ngục bỏng rẫy toàn những phiến đá nóng chảy. Khí quyển gần như không có cả nước lẫn oxy và hiển nhiên, chẳng một hình thái sự sống nào có thể tồn tại ở đó cả.
Nhưng theo thời gian, mắc ma đã nguội dần tạo thành lớp vỏ đá bao bọc bên ngoài quả cầu Trái Đất và như một phép lạ, nước đã bắt đầu ngưng tụ trong khí quyển tạo thành đại dương đầu tiên. Các mảng kiến tạo trên bề mặt Trái Đất tưởng chừng đứng yên, song thực tế chúng luôn không ngừng chuyển động dù tốc độ rất chậm, chỉ khoảng 2 – 10cm một năm, kéo các đại dương và lục địa dịch chuyển theo, dẫn tới sự phân bố đại dương và lục địa như ngày hôm nay. Cũng từ đây, những tế bào đầu tiên của sự sống xuất hiện, tiến hóa dưới nhiều hình thái khác nhau và hình ảnh phản chiếu chính là hệ sinh thái động thực vật, con người phong phú, đa dạng đang hiện hữu một cách chân thực và sinh động trước mắt chúng ta.
Cùng FullTrip điểm lại từng dấu mốc quan trọng của Trái Đất từ khi mới “chào đời” cho đến khi có hình hài này qua 4 liên đại Hỏa Thành, Thái Cổ, Nguyên Sinh và Hiển Sinh nhé!
Liên đại Hỏa Thành: 4,567 tỷ – 3,8 tỷ năm trước
– 4,567 tỷ năm trước: Trái Đất hình thành từ đám đá, bụi và khí còn sót lại sau khi Mặt Trời ra đời. Các hành tinh còn lại trong Hệ Mặt Trời cũng hình thành theo cách của Trái Đất và gần như cùng lúc với hành tinh của chúng ta.
– 4,5 tỷ năm trước: Liên tục bị bắn phá bởi các tiểu hành tinh cùng các vật chất khác, bề mặt Trái Đất ngày đêm sôi sục như một chảo lửa đầy rẫy nham thạch. Sức nóng ấy ngoài tác động của các vụ va chạm còn đến từ sự phân chia kích hoạt phóng xạ, áp lực co ngót và cả sức nóng nội tại. Những kim loại nặng chìm vào tâm trong khi những vật chất nhẹ hơn nổi lên bề mặt tạo ra nhiều lớp của Trái Đất là lớp vỏ và phần lõi, về sau có thêm lớp phủ (còn gọi là quyển Manti).
– 4,4 – 4,2 tỷ năm trước: Bề mặt Trái Đất nguội dần và trở nên rắn chắc vì sự có mặt của các phiến đá khổng lồ gọi là mảng kiến tạo. Hoạt động núi lửa giải phóng hơi nước từ lớp vỏ ra bầu khí quyển. Nước có thể còn tới từ cuộc va chạm giữa Trái Đất và sao băng hay các tiểu hành tinh. Khi hơi nước gặp lạnh ngưng tụ thành mây gây ra những trận mưa cũng là lúc đại dương đầu tiên dần thành hình.
Liên đại Thái Cổ: 4 tỷ – 2,5 tỷ năm trước
– 3,9 tỷ năm trước: Sinh vật đơn bào được coi là Tổ tiên chung của mọi sự sống (gọi tắt là LUCA) xuất hiện. Ở một thời điểm nào đó, nó phân chia thành hai dạng sống đơn bào là vi khuẩn và cổ khuẩn, 2/3 thành phần chính khởi nguồn cho sự sống trên Trái Đất.
– 3,7 tỷ năm trước: Chuyển động chậm rãi nhưng chưa từng đứt quãng của các mảng kiến tạo đã khiến các khối đất lớn đầu tiên trồi lên khỏi bề mặt đại dương.
– 3,3 tỷ năm trước: Lục địa đầu tiên hiện hữu dẫn tới những thay đổi cơ bản trong môi trường bề mặt Trái Đất.
Liên đại Nguyên Sinh: 2,5 tỷ – 542 triệu năm trước
– 2,5 tỷ năm trước: Là thời điểm bắt đầu Sự kiện Oxy hóa lớn (gọi tắt là GOE) tạo ra oxy cho các sinh vật hô hấp thông qua quá trình quang hợp của vi khuẩn lam. Sự kiện này một mặt gây nên đại tuyệt chủng, mặt khác lại mở đường cho một lớp sinh vật phức tạp hơn ra đời.
– 2,4 tỷ năm trước: Trái Đất biến thành quả cầu băng giá với các lớp băng dày 300m bao phủ khắp đất liền và đại dương, gây gián đoạn tạm thời đối với sinh quyển. Khi băng tan sẽ gián tiếp giải phóng lượng lớn oxy vào bầu khí quyển.
– 2 tỷ năm trước: Các tế bào nhân thực – tiền đề cho sự hình thành của các sinh vật đa bào lớn – đã có mặt. Chúng được cho là tiến hóa từ quá trình nội cộng sinh của các sinh vật nhân sơ.
– 1,5 tỷ năm trước: Oxy bắt đầu tích lũy trong khí quyển. Các tế bào nhân thực đã tiến hóa và phân tách thành thực vật, nấm và động vật.
– 717 – 636 triệu năm trước: Trái Đất một lần nữa trở thành quả cầu tuyết khổng lồ do hoạt động núi lửa phun trào liên tục trên diện rộng trong khoảng 10 năm cộng hưởng với hiện tượng Tropopause (vùng đỉnh của tầng đối lưu) thấp và không thể thiếu vắng lực tác động của một cơn dông lớn. Trong khoảng thời gian này, những động vật đơn bào đơn giản đầu tiên cũng xuất hiện.
Liên đại Hiển Sinh: 542 triệu năm trước – nay
– 542 – 530 triệu năm trước: Phân bố lục địa và đại dương khác xa hiện nay. Sự bùng nổ kỷ Cambri còn được gọi là “vụ nổ lớn của sự sống” đặt nền tảng di truyền cho nhiều loài hiện tại. Các động vật có xương sống đầu tiên là loài cá đã tiến hóa cách đây chừng 530 triệu năm.
– 515 triệu năm trước: Thực vật lên cạn. Vì chúng không có hệ thống rễ hay mô gỗ cứng nên di tích hóa thạch của chúng rất hiếm.
– 488 triệu năm trước: Kỷ băng hà làm cho nhiệt độ Trái Đất giảm sâu, mực nước biển xuống thấp xóa sổ đầm lầy và những vùng nước nông vốn vẫn nuôi sống đại dương.
– 444 triệu năm trước: Sự kiện Tuyệt chủng Ordovic (gọi tắt là GOBE) – một trong 5 cuộc đại tuyệt chủng lớn nhất trong lịch sử Trái Đất – đã tiêu diệt không thương tiếc 85% sự sống trên hành tinh thuở sơ khai khi mà hầu như tất cả sự sống đều ở dưới biển và thực vật chỉ mới bắt đầu thấp thoáng trên đất liền.
– 416 – 400 triệu năm trước: Hoạt động kiến tạo mảng lớn diễn ra. Khí hậu trên các lục địa khô hanh tạo nên sa mạc. Các loài cá có xương, lưỡng cư và côn trùng xuất hiện từ đây. Thực vật có hệ thống rễ phức tạp và cây thân gỗ lần đầu lưu dấu trong hồ sơ hóa thạch của giới khảo cổ.
– 383 – 359 triệu năm trước: Cuộc đại tuyệt chủng cuối kỷ Devon khiến 19% các họ và 50% các chi trên Trái Đất biến mất trong khoảng 20 triệu năm.
– 335 – 300 triệu năm trước: Các lục địa hợp nhất thành một siêu lục địa gọi là Pangaea. Giới động vật đã có sự phân hóa của các loài bò sát, phân hóa côn trùng. Dương xỉ và cây hạt trần phát triển.
– 252 triệu năm trước: Sự kiện tuyệt chủng hàng loạt cuối kỷ Permi thổi bay 97% các loài là sự kiện khốc liệt nhất mà Trái đất phải đối mặt, đồng thời gây ảnh hưởng sâu sắc nhất đến hệ sinh thái của hành tinh chúng ta. Tất cả sự sống trên Trái Đất ngày nay chỉ là nguồn gốc của khoảng 10% động thực vật và vi sinh vật sống sót sau cuộc “Đại diệt vong” này.
– 230 triệu năm trước: Những con khủng long đầu tiên xuất hiện và từng bước thống trị mặt đất.
– 210 triệu năm trước: Chim đến mang theo tiếng hót lạc quan, xua tan màn sương u ám mà cuộc “Đại diệt vong” cuối kỷ Permi để lại. Siêu lục địa Pangaea tách thành hai lục địa Bắc – Nam. Biến tiến vào lục địa. Khí hậu ấm áp tạo điều kiện cho bò sát cổ và cây hạt trần phát triển mạnh tiến tới ngự trị trên đất liền.
– 201 triệu năm trước: Cuộc tuyệt chủng hàng loạt kỷ Jura – Trias báo trước sự phân tách của siêu lục địa Pangaea và sự mở đầu của nơi sẽ trở thành Đại Tây Dương. Lần này, có tới 80% các loài sinh vật biển và đất liền bị xóa sổ, phần lớn là do quá trình axit hóa các đại dương trong kỷ Trias.
– 145 triệu năm trước: Các lục địa Bắc liên kết với nhau, biển bị thu hẹp. Thời của động vật có vú và thực vật có hoa đã tới.
– 93 triệu năm trước: Biển cạn kiệt oxy do núi lửa phun trào dưới đáy biển làm bốc hơi 27% số động vật biển không xương sống.
– 70 triệu năm trước: Nam Mỹ tách khỏi châu Phi trong khi ở phía Bắc, Bắc Mỹ dần tách khỏi châu Âu.
– 66 triệu năm trước: Cuộc đại tuyệt chủng thứ 5 kể từ khi Trái Đất hình thành có tên Đại tuyệt chủng kỷ Creta-Paleogen tiêu diệt tới 70% động vật có xương sống trên cạn và 96% các loài sinh vật biển. Đây cũng là ngày tận thế của khủng long.
– 65 triệu năm trước: Các lục địa gần giống hiện nay. Linh trưởng đã có mặt trên Trái Đất. Các loài thú, chim, côn trùng tiếp tục phân hóa. Thực vật có hoa ngự trị.
– 2,4 triệu năm trước: Chi Người (Homo) tiến hóa từ vượn người phương Nam Australopithecine ở châu Phi với sự xuất hiện của người khéo léo Homo habilis.
– 300.000 năm trước: Người hiện đại sơ khai Homo sapiens – tổ tiên gần nhất của loài người chúng ta – đã có mặt tại châu Phi. Sau đó, họ rời châu Phi, thiên di khắp thế giới và thay thế các chủng người cổ khác.
– Ngày nay: Trái Đất đã có đủ 5 châu là châu Á, châu Âu, châu Phi, châu Mỹ, châu Đại Dương và 5 biển là Đại Tây Dương, Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, Bắc Băng Dương và Nam Đại Dương. Hệ động thực vật vô cùng phong phú, đa dạng. Người hiện đại với vóc dáng khỏe mạnh cùng bộ não thông minh đang thống trị thế giới với những thành tựu vượt trội về mọi mặt so với các giống loài cổ xưa.
Tuy nhiên, việc con người không ngừng khai thác nguồn tài nguyên thiên nhiên đang dần cạn kiệt, đẩy nhanh tốc độ công nghiệp hóa và đô thị hóa, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng… đã gióng lên hồi chuông cảnh báo về cuộc đại tuyệt chủng thứ 6 có thể xảy ra vào một thời khắc lịch sử nào đó trong tương lai.
Chưa kể, số phận của Trái Đất không chỉ phụ thuộc vào mỗi con người mà còn nằm trong tay Mặt Trời cách chúng ta khoảng 150 triệu km. Hiện ngôi sao có kích cỡ trung bình mang tên Mặt Trời đã 4,6 tỷ năm tuổi và được cho là sẽ lụi tắt trong vòng 5 – 6 tỷ năm nữa, chôn vùi luôn các hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời, không loại trừ Trái Đất.
Chẳng có gì là chắc chắn cả, song ít nhất chúng ta biết được điều này sẽ không sớm xảy ra. Thay vào đó, ta nên tập trung giải quyết những vấn đề đang hiện hữu trước mắt như biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường hay sự cạn kiệt tài nguyên thiên nhiên… Đấy mới là điều khiến con người sống dở chết dở hơn là tương lai Trái Đất sau vài tỷ năm nữa. Bạn có đồng tình với FullTrip không? Hãy comment xuống bên dưới bài chia sẻ nhé! Cảm ơn các bạn đã đồng hành cùng Nhật ký “trưởng thành” của Trái Đất suốt gần 4,6 tỷ năm! Xin chào và hẹn gặp lại!./.
Xem trọn Nhật ký Trái Đất TẠI ĐÂY.