MỤC LỤC
FullTrip.vn – Nếu ai đó muốn biết danh tính anh em họ hàng gần gũi nhất với người hiện đại Homo sapiens chúng ta thì câu trả lời hẳn là người Neanderthal (hay Neandertal), danh pháp khoa học là Homo neanderthalensis / Homo sapiens neanderthalensis. Tên của họ được đặt theo tên địa điểm phát hiện hóa thạch đầu tiên vào năm 1856 là Thung lũng Neander phía Tây Bắc nước Đức. Họ sở hữu vóc dáng khỏe mạnh, săn chắc hơn người hiện đại. Đặc biệt, dung tích não bộ còn có phần nhỉnh hơn tổ tiên của chúng ta. Thành tựu lao động – nghệ thuật của họ cũng không ít. Thế nên việc giống loài này biến mất sau gần 400.000 năm tồn tại để lại rất nhiều dấu chấm hỏi. Bài chia sẻ hôm nay của FullTrip sẽ giúp bạn vén lên màn sương mờ ảo che lấp bức tranh người cổ đại da sáng dáng săn Neanderthal.
Giống loài Neanderthal có lịch sử tiến hóa khá dài. Các mẫu hóa thạch được phát hiện sớm nhất được cho là giống người Neanderthal sơ khai có niên đại khoảng 430.000 tuổi. Song những bằng chứng giới khảo cổ khai quật sau này cho thấy họ xuất hiện cách đây chừng 400.000 năm và biến mất khoảng 40.000 năm trước. Tương tự các giống loài khác thuộc chi Homo thì người Neanderthal có nguồn gốc từ châu Phi nhưng đã rời châu Phi từ sớm và sinh sống chủ yếu ở lục địa Á – Âu bao gồm châu Âu cùng các vùng đất phía Tây Nam châu Á và Trung Á. Họ sống thành các bầy nhỏ phân bố thưa thớt hơn so với người hiện đại, mỗi bầy từ 10 – 30 thành viên; ăn thịt thú rừng, chim, nấm, thực vật, đôi khi cả trai, sò, hải cẩu nhỏ và cá heo nhỏ.
Vẻ ngoài của người Neanderthal có gì đặc biệt?
Những người Neanderthal không phải kiểu cao lớn như người đứng thẳng Homo erectus mà dáng người bè bè, chắc nịch, chân tay tương đối ngắn. Đàn ông trưởng thành thường cao từ 1,64 – 1,75m, nặng trung bình 77,6kg trong khi phụ nữ trưởng thành cao từ 1,52 – 1,56m, trọng lượng trung bình 66,4kg. Những người Neanderthal thời kỳ đầu có chiều cao vượt trội hơn các thế hệ sau, còn trọng lượng thì chênh lệch không đáng kể. Họ không quá to cao, song sức lực lại lớn. Một người đàn ông Neanderthal khỏe mạnh hoàn toàn có thể hạ gục võ sĩ giỏi nhất của chúng ta chỉ bằng một nắm đấm.
Điểm nổi bật để nhận dạng giống loài này không nằm ở vóc dáng mà ở nước da sáng màu, cái đầu lớn, vầng trán dốc, chiếc mũi to, cặp lông mày rậm, răng cửa lớn. Màu tóc hung đỏ hoặc nâu vàng tuy chẳng phải đặc trưng của mọi cá thể Neanderthal nhưng cũng thuộc về số đông.
Cơ thể tiến hóa vừa đủ phòng vệ trước cái lạnh giúp người Neanderthal trở thành bậc thầy thích nghi với khí hậu lạnh giá. Họ có hốc mũi lớn có thể hít vào và làm ấm lượng lớn không khí. Cấu trúc xương dày, chân tay ngắn giúp duy trì nhiệt lượng cho cơ thể. Gen LEP/LEPR chịu trách nhiệm điều tiết lưu trữ chất béo và sản sinh thân nhiệt tương tự gen voi ma mút lông xoăn, đều là những đặc điểm thích nghi với giá rét. Họ có mặt trên khắp các thảo nguyên lạnh giá ở Anh và Siberia cách đây 60.000 năm lẫn các miền rừng ôn đới ấm áp hơn ở Tây Ban Nha và Ý quãng độ 120.000 năm về trước.
Chưa kể, người Neanderthal có hộp sọ to và dài hơn người hiện đại Homo sapiens. Thể tích não bộ lớn, trung bình khoảng 1.640cm3 đối với nam và 1.460cm3 đối với nữ trong khi con số ấy ở người hiện đại lần lượt là 1.270cm3 ở nam giới và 1.130cm3 ở nữ giới. Thế nhưng so với tỷ lệ cơ thể thì bộ não của người Neanderthal cư nhiên là hơi lớn.
Người Neanderthal biết làm những gì?
Đừng nhìn giống loài Neanderthal như những kẻ lưng khom lông lá, thô lỗ và tàn bạo, chẳng làm nên trò trống gì! Ngược lại đấy ạ! Người Neanderthal không chỉ lao động sáng tạo mà còn biết thưởng thức nghệ thuật.
Hãy xem họ biến đá thành gì kìa? Đó là những công cụ đá phức tạp có thể thấy ở kỹ nghệ đồ đá Moustier như giáo mác, rìu, đá đánh lửa, dao rựa…than
Qua phân tích các đồ tạo tác được khai quật từ một địa điểm định cư của người Neanderthal có tên Abri du Maras ở Thung lũng sông Rhône miền Nam nước Pháp, các nhà nghiên cứu đã phát hiện dấu vết của kỹ thuật chế tạo công cụ đá phẳng và sắc, dấu vết của sợi dây thừng xoắn đi kèm các dấu vết liên quan đến công nghệ đầu phóng săn bắn phức tạp lâu nay vẫn được coi là “sản phẩm độc quyền” của con người hiện đại thời sơ khai.
Một nghiên cứu khác của nhóm nhà khoa học Hà Lan cho thấy rằng người Neanderthal thậm chí còn truyền lại một số kỹ thuật chế tạo công cụ cho Homo sapiens, cụ thể là dụng cụ bằng xương sườn hươu xát vào da thú để làm mềm và chống thấm nước.
Những công cụ đi săn như giáo mác nhọn cũng góp phần quan trọng giúp các nhóm thợ săn cổ đại cừ khôi hạ gục những con mồi lớn như voi ma mút, bò bison… và tóm gọn những loài thú có móng guốc sống theo bầy đàn như hươu, nai, tuần lộc…
Và bước sang thời đại của người Neanderthal, lửa đã được dùng một cách có kiểm soát và thường xuyên hơn. Họ biết cách tạo lửa bằng đá lửa và than củi, biết chế tác bếp sưởi trong hang để sưởi ấm khi trời lạnh giá, biết chiết xuất hắc ín – chất kết dính tự nhiên dùng để tra cán công cụ – bằng việc đốt vỏ cây bạch dương và có thể đã biết dùng lửa nướng thịt, nấu rau hay chế biến các món thịt khô, thịt hun khói…
Để chống lạnh, người Neanderthal biết dệt và chế tác các vật dụng giữ ấm cơ thể giống như chăn đắp hay áo choàng poncho… Để chữa bệnh, họ biết tận dụng một số thảo dược có vị đắng làm thuốc. Để đi lại trên biển, họ biết đóng thuyền bè, biết điều hướng trên biển và chu du khắp vùng biển Địa Trung Hải. Để giao tiếp, có lẽ họ đã sáng tạo ra ngôn ngữ riêng chỉ là chúng ta chưa rõ độ phức tạp của ngôn ngữ ấy đến đâu thôi.
Cuộc sống của giống loài Neanderthal không đơn thuần chỉ là săn bắt hái lượm, ăn uống ngủ nghỉ, giao lưu bầy đàn hay duy trì nòi giống, họ đã bắt đầu biết làm đẹp và thưởng thức nghệ thuật. Họ tự tạo sơn màu bôi lên mặt – ngực – tay chân, làm các đồ trang sức bằng móng đại bàng, răng động vật, vỏ sò, lông chim và cả ngà voi; sưu tầm pha lê, hóa thạch; chạm khắc trên đá (điển hình là các bức tranh tường có niên đại 64.000 năm được tìm thấy trong 3 hang động cách nhau 700km là Cueva de Ardales, La Pasiega, và Maltravieso nằm trên đất Tây Ban Nha) rồi chế tạo nhạc khí (bằng chứng là cây sáo cổ Divje Babe làm từ xương đùi của gấu có niên đại từ 60.000 – 43.000 năm được phát hiện trong một hang động ở Slovenia năm 1995)…
Một số nhà khảo cổ còn cho rằng người Neanderthal có tín ngưỡng tôn giáo. Họ chôn cất người chết và đặt hoa, đồ ăn hay món đồ thân thuộc nào đó để tưởng niệm người đã khuất. Giả thuyết này bắt nguồn từ sự hiện diện của phấn hoa trong các ngôi mộ chôn cất 10 bộ xương đàn ông, phụ nữ và trẻ em Neanderthal có niên đại 70.000 năm được khai quật tại hang Shanidar phía Bắc Iraq.
Vì sao người Neanderthal lại biến mất?
Khỏe mạnh đấy, thông minh đấy nhưng chờ đón họ là một kết cục bi thảm không kém gì các giống loài trước đấy: Tuyệt chủng. Nguyên nhân họ tuyệt chủng vẫn chưa được khẳng định chính xác mà được phỏng đoán như sau:
– Do người hiện đại Homo sapiens: Người hiện đại rời châu Phi sang lục địa Á – Âu muộn hơn người Neanderthal khoảng 300.000 năm và bằng một cách nào đó, hai giống loài có quan hệ họ hàng gần gũi kể trên đã tiếp xúc với nhau thông qua một mối quan hệ phức tạp: có thể là hợp tác, cạnh tranh, thậm chí là hôn phối. Kết quả, người hiện đại với khả năng thích ứng tốt hơn, tư duy sáng tạo đổi mới hơn đã giành phần thắng và từng bước thay thế người Neanderthal.
Quan điểm khác đến từ các nhà khoa học Mỹ là bản hôn phối tử thần giữa người hiện đại và người Neanderthal dẫn tới sự pha loãng và đồng hóa các gen của người Neanderthal, sau cùng gen của họ đã biến mất khỏi nhóm gen Homo sapiens. Trên thực tế thì khoảng 1 – 4% bộ gen của người Âu – Á, người Australo – Melanesia, người Mỹ bản địa và người Bắc Phi được thừa kế từ tổ tiên Neanderthal.
– Do biến đổi khí hậu: Khá trùng hợp là sự biến mất của người Neanderthal xảy ra vào sự kiện Heinrich 4 trong thời kỳ băng hà cuối cùng khiến nhiệt độ giảm đột ngột, băng giá bao phủ suốt một thời gian dài. Khí hậu lạnh giá kéo theo những hiện tượng thời tiết cực đoan như mưa axít và sự khan hiếm nguồn thức ăn cộng thêm sự cạnh tranh của các loài thú săn mồi lớn đã thu hẹp quần thể người vốn có số lượng không nhiều như Neanderthal và dần đẩy họ tới bờ vực tuyệt chủng.
– Do dịch bệnh: Người hiện đại có lẽ đã mang theo những mầm bệnh nguy hiểm từ châu Phi sang châu Âu trên con đường di cư của mình. Và trong khi các quần thể Homo sapiens đã miễn dịch với chúng thì người Neanderthal lại không đủ khả năng miễn dịch với bệnh lạ dẫn tới kết cục tuyệt diệt của cả giống loài.
– Do chính bản thân họ: Tổng dân số của người Neanderthal ở mức thấp khiến họ dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu, dịch bệnh, quan hệ cận huyết hay sự cạnh tranh của loài mới. Phải chăng đây là nguyên nhân làm cho họ biến mất mãi mãi sau mấy trăm nghìn năm tồn tại?
Túm lại đến nay, mọi giả thuyết vẫn chỉ là phỏng đoán. Hiện vẫn chưa giả thuyết nào giải thích được đầy đủ và thuyết phục nguyên nhân người Neanderthal tuyệt chủng. Vì vậy, một số nhà khoa học tin rằng sự tuyệt chủng của giống loài này có thể là kết quả của sự kết hợp nhiều yếu tố chứ không phải do một nguyên nhân duy nhất. FullTrip sẽ tiếp tục cập nhật thông tin và gửi tới các bạn trong những bài chia sẻ sau. Cảm ơn các bạn đã quan tâm theo dõi./.
Xem trọn video về Người Neanderthal TẠI ĐÂY.