MỤC LỤC
FullTrip.vn – Trong một vài chủng người cổ sống cùng thời với tổ tiên trực hệ Homo sapiens của chúng ta có người Heidelberg (danh pháp khoa học là Homo heidelbergensis / H. heidelbergensis) sở hữu ngoại hình hoàn toàn thoát ly khỏi thế giới vượn nhân hình. Và không chỉ sống cùng thời thôi đâu, những người Heidelberg bằng một loạt dấu vết hóa thạch để lại còn được giới khảo cổ cho là nơi bắt đầu, là phân nhánh chính của những Neanderthal, Denisova và cả Sapiens sơ khai. Vậy nên nếu bỏ qua giống loài này khi xâu chuỗi lịch sử tiến hóa của loài người thì quả là thiếu sót không nhỏ. Còn chần chờ gì mà không cùng chúng tôi phác họa chân dung người Heidelberg – tạm gọi là tổ tiên chung của ba loài người lớn nói trên nhỉ?
Homo heidelbergensis là ai?
Đó vẫn là một chủng người cổ thuộc chi Homo có cội rễ từ “lục địa đen”, cụ thể là phía Đông, Nam và Bắc châu Phi, trước khi di tản và chiếm cứ một phần lục địa Á – Âu. Những bằng chứng khảo cổ cho thấy, họ xuất hiện cách đây chừng 700.000 năm và biến mất vào khoảng 200.000 năm trước. Vì có hình thái khá tương tự với người lao động Homo ergaster nên người Heidelberg từng được coi là hậu duệ của giống loài Homo ergaster. Song, nhờ bộ não lớn và những bước tiến nổi trội trong việc sử dụng công cụ lao động, họ đã có thể “tự lập môn hộ” và đứng riêng một cõi trên cây tiến hóa của loài người.
Năm 1907, không phải một hay một nhóm các nhà khảo cổ mà một công nhân tên Daniel Hartmann đã tình cờ đào được mẫu vật là chiếc hàm dưới gần như hoàn chỉnh của một H. heidelbergensis ở mỏ cát Rösch trên cánh đồng Grafenhain phía Bắc làng Mauer gần Heidelberg (Đức). Hàm dưới Mauer có niên đại khoảng 600.000 năm tuổi này chỉ thiếu hai chiếc răng tiền hàm bên trái thuộc về một cá thể độ 20 – 30 tuổi. Răng của mẫu vật trên thực tế tương đối nhỏ so với kích cỡ hàm và giống với răng người nói chung nhưng lại khác răng người hiện đại ở chỗ, xương hàm to và nặng. Nhà khoa học Đức Otto Schoetensack là người đầu tiên mô tả chiếc hàm Mauer vào năm 1908 và đề xuất tên loài là: Homo heidelbergensis – nghĩa là người đến từ Heidelberg.
Một loạt di cốt người cổ Heidelberg về sau được khai quật tại Bodo (Ethiopia), Kabwe (Zambia), Ndutu (Tanzania), Petralona (Hi Lạp), Arago (Pháp), Atapuerca (Tây Ban Nha), Boxgrove (Anh) hay Đại Lý (Trung Quốc)… củng cố thêm bằng chứng về phạm vi phân bố rộng rãi cũng như khả năng thích nghi cao của họ cả trước và sau khi rời châu Phi.
Homo heidelbergensis trông như thế nào?
Xét về ngoại hình, có lẽ người Heidelberg trông không khác những “siêu nhân” Neanderthal và “người ma” Denisova là bao. Vẫn là dáng dấp bè bè, săn chắc giúp cơ thể đỡ bị giảm thân nhiệt và dễ dàng chinh phục môi trường khí hậu lạnh giá như vùng ôn đới. Nam giới trưởng thành sở hữu chiều cao trung bình 1,75m và trọng lượng trung bình 62kg. Nữ giới trưởng thành thì nhỏ nhắn hơn, chiều cao và trọng lượng trung bình lần lượt là 1,57m và 51kg. Những chỉ số trên đều có phần khiêm tốn hơn so với người hiện đại ngày nay.
Dung tích não bộ của người Heidelberg khá lớn, rơi vào khoảng 1.200cm3 – chiếm 1,9% trọng lượng cơ thể và nhỏ hơn tầm 10% so với Sapiens chúng ta. Riêng về khuôn mặt của họ lại không giống người hiện đại. Người Heidelberg có cung lông mày lớn, vầng trán thấp và dốc, lỗ mũi to, chiếc cằm không nhô từa tựa người đứng thẳng Homo erectus. Hàm răng ngắn hơn các chủng người trước đó, một số có khoang sau hàm, số khác thì không. Răng H. heidelbergensis mọc theo hình parabol, kích cỡ răng tuy nhỏ hơn răng của các Homo trước họ nhưng vẫn lớn và thô hơn răng người hiện đại. Bất ngờ là thính giác của họ lại nhạy bén tương đương người hiện đại chúng ta.
Khác những “chuyên gia” thích ứng với giá rét là người Neanderthal, người Heidelberg cư trú ở vùng nhiệt đới có đôi chân dài hơn và chắc khỏe giúp họ gia tăng tiết diện da để làm mát cơ thể. Đặc điểm này có phần giống với người hiện đại hơn các chủng người cổ khác. Ngoài ra, màu da và màu tóc của những người đến từ Heidelberg thể hiện đặc điểm da – tóc điển hình của người Denisova: cả hai đều tối màu.
Mới đây, nhóm các nhà khoa học Hy Lạp đã hoàn thành việc phục dựng phiên bản 3D ảo của một người đàn ông Heidelberg 35 tuổi dựa trên hộp sọ có niên đại 609.000 năm tuổi được khai quật ở hang Petralona miền Bắc Hy Lạp. Nhờ vậy, chúng ta có thể dễ hình dung hơn những đặc điểm trên khuôn mặt của họ.
Homo heidelbergensis biết làm gì?
500.000 năm trước được xác định là thời điểm người H. heidelbergensis bắt đầu rời châu Phi và từng bước tạo lập cuộc sống mới ở châu Âu và phía Nam châu Á. Cơ mà chờ tới khi các đặc điểm thích nghi theo vùng miền trở nên rõ nét cũng phải mất thêm khoảng 200.000 năm nữa.
Người Heidelberg đã biết sử dụng các công cụ đá phục vụ cho mục đích săn bắt và xẻ thịt con mồi. Đa phần công cụ họ dùng đều là loại mà người lao động Homo ergaster từng dùng qua, ví dụ như các công cụ đá cỡ lớn được đẽo gọt hai mặt để chế tác thành rìu cầm tay, dao phay và dụng cụ chạm trổ… Bên cạnh công cụ đá, thế hệ sau của những H. heidelbergensis đời đầu khả năng còn tham gia chế tác công cụ lao động từ gỗ, gạc hươu nai hay xương động vật như đồ nạo vét, búa hay những ngọn giáo mác gỗ tinh vi, có độ chính xác cao…
Nhờ nắm trong tay những công cụ sắc nhọn, người Heidelberg đã tập hợp nhau lại thành từng nhóm và thành công săn nhiều loài thú to xác làm thức ăn, trong đó phải kể đến voi, tê giác, hà mã, gấu và cả mấy loài “chân chạy” chuyên ăn cỏ như ngựa, hươu, nai… Các nhà khảo cổ đã tìm thấy rất nhiều xương động vật lớn đầy vết chặt, cắt quanh nơi xuất hiện hóa thạch người cổ Heidelberg. Tại Schöningen (Đức), người ta còn phát hiện những ngọn giáo gỗ niên đại 400.000 năm tuổi chôn cùng hàng loạt công cụ đá và phần xương còn sót lại của hơn 10 con ngựa đã bị xẻ thịt.
Sau khi hạ gục những con mồi lớn lấy thịt ăn, phần da, lông của chúng đương nhiên được người Heidelberg tận dụng làm quần áo. Việc mặc quần áo có lẽ phổ biến hơn ở những quần thể H. heidelbergensis sống trong khu vực ôn đới.
Tới thời của người Heidelberg, lửa đã có mặt. Dấu vết của bếp sưởi sơ khai tại các địa điểm khai quật di cốt của họ ở Gesher Benot Ya-aqov (Israel) là minh chứng cho thấy, họ kiểm soát được lửa rồi chứ không phải chỉ dùng một cách tự phát.
H. heidelbergensis rất có thể là loài kiếm ăn di động. Ngoài các hang động và nơi trú ẩn bằng đá, họ đã biết dựng lều tạm và được cho là những người cổ đầu tiên biết làm điều này. Nhìn vào dấu tích của phần nền một chiếc lều đứng khai quật từ địa điểm Terra Amata miền Nam nước Pháp, giới khảo cổ đã đặt ra giả thuyết rằng đây có thể là nơi trú ẩn hàng năm nhóm người Heidelberg nào đấy vẫn quay lại để đánh bắt cá hoặc tiến hành sinh kế khác. Chưa kể, họ còn là chủng người cổ đầu tiên sáng tạo ra những món đồ nội thất phục vụ sinh hoạt như một dạng giường nằm từ rong biển hay bàn ghế xẻ từ những khối đá lớn…
Một vài bằng chứng khảo cổ ở Atapuerca phía Bắc Tây Ban Nha hé lộ thêm về nghi lễ liên quan đến chôn cất người chết ở các quần thể H. heidelbergensis cách đây khoảng 400.000 năm. Xương của gần 30 cá thể H. heidelbergensis đã được phát hiện trong một cái hố có tên Hố Xương Sima de los Huesos. Chắc thời bấy giờ, người Heidelberg chưa có định hình rõ ràng về tín ngưỡng chôn cất, tưởng nhớ người đã khuất. Họ đem chôn lấp người chết có lẽ nhằm mục đích tránh sự săn tìm của những kẻ chuyên ăn xác thối. Song chỉ riêng điều đó đã chứng minh, nhận thức của họ có sự mở rộng đáng kể so với nhiều loài người cổ khác có trước họ hoặc sống cùng thời với họ.
Đáng buồn thay là những cá thể H. heidelbergensis cuối cùng đã biến mất vào khoảng 200.000 năm trước vì một vài nguyên nhân chưa được xác định. Có thể biến đổi khí hậu là tác nhân chính dẫn tới sự tuyệt chủng của người cổ Heidelberg. Tuy nhiên, cũng có không ít người tin rằng H. heidelbergensis chỉ là “trạm trung chuyển” gen từ các giống loài Homo erectus hay Homo ergaster sang người Neanderthal, Denisova và sau cùng là người hiện đại Homo sapiens. Nói cách khác, họ chưa hẳn là một phân loài chính thức nên chẳng có chuyện tuyệt chủng hay không tuyệt chủng. Gen của họ vẫn ở đây, ngay trong bản thân chúng ta.
Còn bạn, bạn nghĩ sao về chủ đề nhạy cảm mà không kém phần hấp dẫn này? Đừng ngại chia sẻ với chúng tôi ý kiến của bạn nhé!./.
Xem trọn video về người Heidelberg TẠI ĐÂY.