MỤC LỤC
FullTrip.vn – Vũ trụ rộng lớn, bao la, song chỉ có một nơi mà loài người chúng ta có thể dừng chân. Đó là Trái Đất – hành tinh duy nhất được biết đến là có sự sống tính đến thời điểm hiện tại. Trái Đất cùng với 7 hành tinh khác là Sao Kim, Sao Thủy, Sao Hỏa, Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương quay quanh Mặt trời theo quỹ đạo gần tròn tạo nên Hệ Mặt trời hay còn gọi là Thái dương Hệ. Cái tên này đã quá quen thuộc với nhiều người nhưng chưa hẳn ai cũng hiểu tường tận về nó. Cùng FullTrip vén bức màn về Hệ Mặt trời trong video hôm nay nhé!
Hệ Mặt trời là gì?
Không phải là một hành tinh, Hệ Mặt trời là một hệ hành tinh lấy thiên thể Mặt trời làm trung tâm và các thiên thể khác nằm trong phạm vi lực hấp dẫn của Mặt trời. Bản thân Mặt trời là một ngôi sao hình cầu có kích cỡ trung bình siêu nóng và có thể phát sáng, chứa tới 99,86% khối lượng vật chất của Hệ Mặt trời. Lực hấp dẫn vượt trội sinh ra từ khối vật chất khổng lồ ấy níu giữ các hành tinh cũng như các thiên thể khác quay quanh Mặt trời theo quỹ đạo gần tròn.
Mọi hành tinh và phần lớn các thiên thể khác quay quanh Mặt trời theo chiều tự quay của Mặt trời là ngược chiều kim đồng hồ. Song cũng có một số ngoại lệ, chẳng hạn như sao chổi Halley, Sao Kim quay theo chiều ngược lại là thuận chiều kim đồng hồ khi nhìn từ cực Bắc của Mặt trời.
Thái dương Hệ nằm ở một nhánh xoắn ốc nhỏ rìa ngoài dải Ngân hà có tên là nhánh Orion (còn gọi là nhánh Lạp Hộ). Khoảng cách từ Mặt Trời đến trung tâm dải Ngân hà vào khoảng 25.000 – 28.000 năm ánh sáng. Với vận tốc chuyển động 220km/s, Hệ Mặt trời hoàn tất 1 chu kỳ đi quanh trung tâm thiên hà trong khoảng 225 – 250 triệu năm. Chu kỳ này được gọi là năm thiên hà của Hệ Mặt trời.
Những tưởng “độc lạ Bình Dương” nhưng thực ra, Hệ Mặt trời chỉ là một trong số hàng tỷ hệ giữa thiên hà bao la. Ngoài Hệ Mặt trời của chúng ta, vũ trụ còn có hơn 4.000 hệ mặt trời khác. Cơ mà với loài người, Thái dương Hệ quan trọng vô cùng. Nhờ ánh sáng và sự chở che của Mặt trời mà sự sống mới nảy mầm và trường tồn trên Trái Đất. Đây cũng là phần không gian trong vũ trụ mà con người có thể quan sát dưới sự hỗ trợ của công nghệ. Hiện tại, các sao Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ có thể nhìn bằng mắt thường, riêng hai sao Thiên Vương và Hải Vương cần quan sát bằng ống nhòm hoặc kính thiên văn.
Hệ Mặt trời hình thành như thế nào?
Câu chuyện của Hệ Mặt trời bắt đầu được viết khi vũ trụ khoảng 9 tỷ tuổi. Hệ Mặt trời hình thành từ một đám mây đá, bụi và khí khổng lồ gọi là tinh vân cách đây chừng 4,6 tỷ năm. Trong đó, Mặt trời sinh ra trước nhất. Nó hút một lượng lớn các vật chất xung quanh mình và hấp thu gần như tuyệt đối. Song vẫn còn khoảng 0,14% số vật chất không bị hấp thu tồn tại dưới dạng bụi và đĩa khí bao quanh ngôi sao sơ sinh là Mặt trời. Sau hàng triệu năm, chúng từ từ cố kết lại với nhau thành các thiên thể, một số cơ duyên xảo hợp tiếp tục cố kết rồi lớn dần thành các hành tinh.
Ở vòng trong Hệ Mặt trời, vì sức nóng của Mặt trời quá lớn để khí ngưng tụ nên các hành tinh được hình thành từ đá và kim loại. Còn các hành tinh vòng ngoài được tạo ra từ khí và chất lỏng.
Ngày nay, Thái dương Hệ có 1 ngôi sao, 8 hành tinh được công nhận, ít nhất 5 hành tinh lùn, hơn 290 mặt trăng, khoảng 3.900 sao chổi, 1,3 triệu tiểu hành tinh, hàng triệu thiên thạch, vệ tinh cùng lượng lớn khí và bụi.
Hệ Mặt trời lớn cỡ nào?
Kích cỡ của Hệ Mặt trời quá lớn so với tưởng tượng của chúng ta. Chỉ riêng 8 hành tinh trong đại gia đình này đã chiếm một vùng không gian rộng tới 9 tỷ km. Hãy xem kích cỡ của từng hành tinh theo dữ liệu của Cơ quan Hàng không và Vũ trụ Hoa Kỳ (NASA)!
Sao Thủy – bán kính 2.440km, kích cỡ tương đương 1/3 Trái Đất
Sao Kim – bán kính 6.052km, kích cỡ nhỏ hơn Trái Đất một chút
Trái Đất – bán kính 6.371km
Sao Hỏa – bán kính 3.390km, kích cỡ bằng khoảng một nửa Trái Đất
Sao Mộc – bán kính 69.911km, kích cỡ gấp 11 lần Trái Đất
Sao Thổ – bán kính 58.232km, kích cỡ gấp 9 lần Trái Đất
Sao Thiên Vương – bán kính 25.362km, kích cỡ gấp khoảng 4 lần Trái Đất
Sao Hải Vương – bán kính 24.622km, kích cỡ gấp gần 4 lần Trái Đất
Các nhà thiên văn học cho rằng nếu lấy Đám mây Oort làm đường biên giới thì kích cỡ của Thái dương Hệ rơi vào xấp xỉ 2 năm ánh sáng, tương đương gần 15 nghìn tỷ dặm Anh.
Thêm một cách nữa để bạn dễ hình dung sự rộng lớn khôn cùng của Hệ Mặt trời là: Nếu bạn sở hữu một chiếc xe hơi có thể “bay” thẳng lên bầu trời không dừng không nghỉ không cần tiếp liệu với tốc độ 100km/giờ, bạn sẽ mất gần 1 tiếng để ra khỏi bầu khí quyển bao quanh Trái đất, gần 6 tháng để tới được Mặt trăng, 180 năm để tới được Mặt trời, 757 năm để tới được Sao Mộc, hơn 5.000 năm để tới được Sao Hải Vương, hơn 10 triệu năm để tới được những nơi xa nhất thuộc Đám mây Oort băng giá phía rìa Hệ Mặt trời, 50 triệu năm để tới được ngôi sao gần Hệ Mặt trời nhất.
Hệ Mặt trời có những hành tinh nào?
Như tôi vừa chia sẻ ở trên, hiện có 8 hành tinh được công nhận và ít nhất 5 hành tinh lùn đang quay quanh Mặt trời.
Vòng trong của Hệ Mặt trời gồm 4 hành tinh thường gọi là hành tinh đá, đó là: Sao Thủy, Sao Kim, Trái Đất và Sao Hỏa
Vòng ngoài cũng gồm 4 hành tinh hay gọi là hành tinh khí, đó là: Sao Mộc, Sao Thổ, Sao Thiên Vương và Sao Hải Vương
4 hành tinh đá vòng trong tương đối nhỏ được bao xung quanh bởi một vành đai các tiểu hành tinh đá, trong khi đó, 4 hành tinh khí khổng lồ được bao xung quanh bởi Vành đai Kuiper chứa các thiên thể băng đá.
Các hành tinh vòng trong Hệ Mặt trời đều là sự pha trộn của đá và kim loại với phần nhân bên trong phân chia thành nhiều lớp. Các kim loại nặng hơn bám đuổi gần tâm, đá nhẹ hơn thì nằm ở vỏ ngoài. Trong thời kỳ sơ khai của Hệ Mặt trời, chúng liên tục bị va chạm với các tiểu hành tinh và sao chổi nên bề mặt lồi lồi lõm lõm.
Trái Đất là hành tinh lớn nhất trong số 4 hành tinh đá và cũng là nơi duy nhất được biết đến là có sự sống nhờ lượng nước lỏng lớn bao phủ trên bề mặt, ngoài đại dương còn có các lục địa và hai chỏm băng ở hai đầu cực. Sao Thủy là hành tinh nhỏ nhất không chỉ trong số 4 hành tinh vòng trong mà trong cả Thái dương Hệ, nó nằm ở vị trí gần Mặt trời nhất và không có bầu khí quyển bảo vệ khỏi bức xạ liên tục của Mặt trời nên ban ngày bề mặt Sao Thủy đủ nóng để nấu chảy chì (khoảng 430 độ C), ban đêm lại đủ lạnh để hóa lỏng không khí (âm 180 độ C).
Sao Kim được coi là “anh em sinh đôi” của Trái Đất do có kích cỡ same same và cấu trúc bên trong tương tự, song bề mặt của nó trái ngược hoàn toàn hành tinh xanh: bề mặt ấy nóng như nhiệt độ bên trong một lò bánh pizza (lên đến 471 độ C), áp suất khí quyển cao gấp 90 lần Trái Đất nên hiển nhiên chẳng phi hành gia nào dám đặt chân lên mà thám hiểm. Còn Sao Hỏa – hành tinh nhỏ thứ hai Hệ Mặt trời – nghe tên cứ ngỡ một hỏa ngục nóng cháy nhưng thực tế lại là một thế giới lạnh lẽo, hoang vu đến khắc nghiệt (nhiệt độ bề mặt Hỏa Tinh là âm 63 độ C); cái tên Sao Hỏa hay hành tinh đỏ ra đời đơn giản bởi bề mặt Sao Hỏa có màu đỏ như màu gỉ sắt và nhìn từ Trái Đất, Sao Hỏa là ngôi sao sáng nhất trên bầu trời.
Khác hẳn 4 hành tinh vòng trong, 4 hành tinh ngự trị vòng ngoài Hệ Mặt trời là những khối khí và chất lỏng khổng lồ không có bề mặt rắn, khí quyển dày và có hàng trăm mặt trăng. Chúng chiếm tới 99% tổng khối lượng các thiên thể quay quanh Mặt trời.
Trong đó, Sao Mộc được mệnh danh là vua các hành tinh vì kích cỡ của nó lớn nhất so với 7 hành tinh còn lại và trọng lượng lớn gấp 2,5 lần trọng lượng 7 hành tinh kia cộng lại; thành phần chủ yếu của Mộc Tinh là khí hydro và heli; vây quanh nó là ít nhất 67 mặt trăng, có cái còn to ngang ngửa một hành tinh. Tiếp đến là Sao Thổ với kích cỡ chỉ xếp sau Sao Mộc, nó được gọi là chúa tể các vành đai bởi sở hữu hệ thống vành đai lộng lẫy chói sáng do hàng tỷ mảnh băng, đá tạo thành và có tận 82 mặt trăng với kích thước từ nhỏ như một sân vận động thể thao đến to bằng cả Sao Thủy.
Sao Thiên Vương là hành tinh thứ 7 tính từ Mặt trời và là hành tinh đầu tiên được phát hiện nhờ kính viễn vọng, “người khổng lồ băng giá” màu xanh nhạt này lạnh nhất trong tất cả các hành tinh thuộc Thái dương Hệ, trong nó đầy ắp nước, khí metan và băng amoniac; nó quay theo tư thế nghiêng và được vây quanh bởi 27 mặt trăng. Xa nhất trong Hệ Mặt trời là Sao Hải Vương, nó nhỏ hơn Sao Thiên Vương một chút và có màu xanh đậm hơn do khí quyển chứa nhiều khí metan hơn, quay quanh nó là 14 mặt trăng mà lớn nhất là Triton – vệ tinh tự nhiên duy nhất trong số tất cả các mặt trăng lớn của Thái dương Hệ có quỹ đạo nghịch hành (nghĩa là nó chuyển động theo hướng ngược lại so với chiều tự quay của sao mẹ).
Ngoài ra, Hệ Mặt trời của chúng ta có ít nhất 5 hành tinh lùn là Ceres, Diêm Vương, Eris, Haumea và Makemake.
Hiệp hội Thiên văn Quốc tế định nghĩa: Hành tinh là một vật thể vũ trụ quay quanh Mặt trời, có đủ trọng lực để kéo nó thành hình cầu hoặc gần như hình cầu và dọn sạch các vật thể xung quanh quỹ đạo của nó. Sao Diêm Vương ban đầu được coi là hành tinh thứ 9 của Hệ Mặt trời nhưng vào năm 2006, nó đã được các nhà thiên văn học xác định lại là hành tinh lùn do không đạt điều kiện thứ ba, tức là nó không hút sạch được các vật thể xung quanh.
Những hàng xóm lân cận Thái dương Hệ trong thiên hà được gọi là đám mây liên sao địa phương. Điểm mà Hệ Mặt trời kết thúc và môi trường liên sao bắt đầu chưa thực sự rõ ràng vì chúng ta vẫn chưa xác định chính xác biên giới hay phần rìa của nó. Hiện vùng xa nhất của Hệ Mặt trời được ghi nhận là Đám mây Oort khổng lồ hình cầu gồm nhiều sao chổi và Vành đai Kuiper mà “cư dân” nổi tiếng nhất là hành tinh lùn Diêm Vương chứ chưa phát hiện vùng nào xa hơn.
Trên đây là một số thông tin cơ bản về Thái dương hệ của chúng ta. FullTrip sẽ dành dịp khác để chia sẻ thêm kiến thức về các hành tinh quay quanh Mặt trời. Mời các bạn cùng đón xem! Xin cảm ơn và hẹn gặp lại!./.