FullTrip.vn – Một giống loài thuộc chi Người (Homo) xuất hiện ở thế Pleistocen (còn gọi là thế Canh Tân) cách đây gần 2 triệu năm không hề giống vượn mà có thể hình chuẩn “nam thần” thể thao: vừa cao lớn, mạnh mẽ, lại vừa nhanh nhẹn, dẻo dai. Đó là người đứng thẳng Homo erectus – giống loài được cho là đã tiến hóa thành người hiện đại Homo sapiens – thành viên Homo duy nhất còn sót lại trên Địa Cầu và cũng chính là tổ tiên gần nhất của tôi, của bạn, của loài người chúng ta.
Những hóa thạch đầu tiên của người đứng thẳng gồm nắp hộp sọ và xương đùi được tìm thấy trên đảo Java, Đông Ấn Hà Lan (nay là Indonesia) vào năm 1891 bởi đội nhóm của nhà giải phẫu học người Hà Lan Eugène Dubois. Tuy rằng di cốt người đứng thẳng được phát hiện ở châu Á, song nơi chôn nhau cắt rốn của họ gần 2 triệu năm trước lại là châu Phi giống như vượn người phương Nam hay người khéo léo vậy. Khác một điều là họ không quần cư quanh quẩn ở mỗi lục địa đen mà đã bắt đầu di cư sang lục địa Á – Âu. Bằng chứng là những hóa thạch người đứng thẳng khai quật được ở Indonesia, Trung Quốc (châu Á) hay Anh, Đức (châu Âu). Làn sóng thiên di ấy có thể diễn ra vào khoảng thời gian cách đây 1 triệu năm, thậm chí còn sớm hơn. Chính xác là thời điểm nào thì đến nay, giới khảo cổ vẫn chưa tìm ra đáp án. Còn về nguyên nhân họ rời châu Phi tản ra các lục địa khác thì được phỏng đoán là do biến đổi khí hậu khiến môi trường sống cũng như nguồn thức ăn không còn phù hợp nữa, lần theo hành trình di cư của các loài động vật khác hay đơn giản họ chỉ di cư tự phát để tìm kiếm thức ăn, mở rộng phạm vi sinh sống cũng như không gian sinh sản của mình.
Vóc dáng người đứng thẳng như thế nào mà gọi là “nam thần” thể thao? Người đứng thẳng Homo erectus có vóc dáng vượt trội hơn hẳn người khéo léo. Họ có tư thế đi thẳng đứng thuần thục do thường xuyên vận động bằng hai chân. Khung xương khỏe và chắc chắn tương tự người hiện đại. Những mảnh xương tay, chân hé lộ chiều cao của nam giới lên tới 1,85m, nữ giới thì khoảng 1,5m. Trọng lượng từ 40 – 68kg. Tỷ lệ chiều cao – cân nặng của phái mạnh trong giống loài Homo erectus cho thấy họ không hề to béo mà phát triển thể hình cao mảnh, săn chắc tương tự các cầu thủ bóng bầu dục – môn thể thao không chỉ đòi hỏi tốc độ mà còn cần sức mạnh.
Người đứng thẳng sở hữu đôi chân dài và cánh tay ngắn hơn nhiều so với vượn nhân hình và cả người khéo léo trước họ. Đôi chân dài nhanh nhẹn giúp họ nhanh chóng đoạn tuyệt với việc trèo cây và sinh tồn một cách dễ dàng trên thảo nguyên bao la. Thêm một đặc điểm chuẩn “nam thần” nữa là đàn ông Homo erectus có vòm ngực vạm vỡ và sâu như những chiến binh Neanderthal.
Tất cả những điều này đều được thể hiện thông qua bộ xương hoàn chỉnh hiếm có của cậu bé Turkana niên đại gần 1,6 triệu năm mà vợ chồng nhà khảo cổ học Richard và Meave Leakey tìm thấy tại vùng hồ Turkana (Kenya) năm 1984. Cậu bé là một người đứng thẳng, nếu nhìn cách vài chục mét, chúng ta rất dễ nhầm tưởng cậu là người hiện đại vì quá giống chúng ta. Ngạc nhiên hơn là dù mới chỉ 8 tuổi, Turkana đã cao 1,57m. Vậy thì khi lớn lên, cậu còn cao thêm bao nhiêu nữa? Hẳn 1,8m là ít rồi.
Hình thể, đi đứng xứng “nam thần” rồi đấy còn việc họ có đẹp trai hay không thì chắc cũng tùy người. Chị em ngóng trông có thể mượn cỗ máy thời gian của mèo máy Doraemon mà về nhòm thử ạ. Nhưng xét về trí tuệ, người đứng thẳng ắt là vượt trội những chi Người trước đó. Hãy nhìn vào bộ não của họ!
Hộp sọ của người đứng thẳng tuy nhỏ hơn người hiện đại, song lại lớn và dày hơn người khéo léo đáng kể. Thể tích não bộ từ 850 – 1.100cm3. Cấu trúc não na ná người hiện đại. Khuôn mặt thẳng và ít lồi hơn người khéo léo, chỏm lông mày lớn, sống mũi khá cao, xương trán ít xiên, xương gò má bớt nhô và hàm răng nhỏ hơn vượn người phương Nam. Đặc biệt, cơ thể họ rất ít lông và tiết mồ hôi dưới ánh nắng mặt trời.
Vóc dáng cao to cùng bộ não lớn của người đứng thẳng cần nguồn năng lượng không nhỏ để phát triển. Nguồn năng lượng ấy chủ yếu đến từ thịt. Có lẽ Homo erectus là những người cổ đại đầu tiên sống dựa vào cả săn bắt và hái lượm. Khi các loại củ quả, lá cây, hạt cứng không đáp ứng đủ nhu cầu hàng ngày, họ đã bổ sung phần thiếu hụt bằng một chế độ ăn nhiều thịt. Khác với người khéo léo chuyên ăn những gì còn lại từ xác động vật ăn thịt lớn để lại, người đứng thẳng đã bắt đầu chủ động săn bắt các động vật nhỏ, thi thoảng còn săn thú lớn theo từng nhóm có tổ chức. Họ chính là những thợ săn cổ đại đầu tiên trên thế giới, đồng thời là giống loài thuộc chi Người đầu tiên sống theo chế độ một vợ một chồng, sinh con và cùng nhau chăm sóc con cái. Đôi khi, họ vẫn đóng vai những kẻ cơ hội đi mót thịt từ xác các động vật lớn, cốt no bụng là được.
Việc sử dụng công cụ bằng đá xẻ thịt đập xương tới giai đoạn tiến hóa người đứng thẳng đã không còn là điều gì mới mẻ bởi trước họ, người khéo léo đã dùng đá tương đối thành thạo rồi. Điểm đáng nói hơn là họ đã biết cách chế tạo ra các công cụ cắt phức tạp hơn từ đá như dao, rìu, giáo mác… vừa hỗ trợ cắt xẻ thịt, vừa có thể làm vũ khí săn mồi hoặc tự vệ. Đó là lý do giải thích vì sao tại nhiều khu vực khai quật, các nhà khảo cổ không chỉ phát hiện di cốt người đứng thẳng mà còn thu hoạch được cơ man công cụ đá cùng xương động vật.
Ngoài ra, giống loài Homo erectus đã biết sử dụng lửa chiếu sáng, sưởi ấm và xua đuổi thú dữ. Họ không còn ngủ trên cây nữa mà ngủ trong lều tạm hoặc hang đá, vậy thì chẳng có gì ngoài lửa có thể giúp họ tránh khỏi nguy cơ từ các loài thú ăn thịt lớn! Riêng việc người đứng thẳng biết dùng lửa nấu ăn hay chưa đến nay vẫn còn bỏ ngỏ. “Nhưng bạn giải thích thế nào về những chiếc răng nhỏ hơn các giống loài trước đó của người đứng thẳng? Không phải nhờ họ thường xuyên được ăn thịt chín mềm dễ nhai và dễ tiêu hơn thì còn sao nữa?” – ông Richard Walter Wrangham, Giáo sư nhân chủng học người Anh đến từ Đại học Harvard, cho hay. Ông Wrangham còn tin rằng loài người đã học cách giao tiếp khi ngồi quanh đống lửa chờ đồ ăn chín. Và biết đâu ngôn ngữ ở hình thái sơ khai cũng ra đời vào thời điểm này.
Hình thể phát triển, đi đứng nhanh nhẹn, biết chế tác công cụ đá phức tạp, biết tạo ra và sử dụng lửa, rồi tính cố kết cao hơn. Song nếu không nhắc tới thành tựu đóng thuyền chinh phục biển cả thì quả thật là thiếu sót khi phác họa chân dung người đứng thẳng Homo erectus. Họ dùng thuyền để làm gì? Đương nhiên là để vượt biển đi tìm vùng đất mới, chinh phục những hòn đảo xa đảo như đảo Flores ở Indonesia hay đảo Crete ở Hy Lạp. Trên hai hòn đảo này, các nhà khảo cổ đã tìm ra vô số công cụ tạo tác được cho là dùng để đóng thuyền. Dẫu rằng chưa từng có ai phát hiện dấu tích của những chiếc thuyền cổ xưa quanh vùng phân bố của người đứng thẳng nhưng dựa vào các công cụ tạo tác cùng dữ liệu địa chất lấy từ các châu thổ sông cổ đại cũng đủ chứng minh những đoàn “thủy thủ” cổ đại Homo erectus đã đạp gió rẽ sóng ra khơi uy mãnh thế nào.
Sở hữu nhiều ưu thế và thành tựu vượt trội như vậy sao khoảng 110.000 năm trước họ lại dắt tay nhau trở về cát bụi? Khoa học lý giải nguyên nhân chủ yếu là do biến đổi khí hậu mà cụ thể là sự hạ nhiệt đột ngột thu hẹp dần môi trường sống cũng như nguồn thức ăn của những con người sống phụ thuộc hoàn toàn vào săn bắt, hái lượm. Khí hậu lạnh giá cũng gây khó khăn cho giống loài chịu lạnh kém có nguồn gốc từ châu Phi khô nóng. Dù nhiều khả năng họ đã biết dùng lửa sưởi ấm, song sự thiếu vắng quần áo và nơi ở chống lạnh đã từ từ giết chết giống loài trên. Ngoài biến đổi khí hậu, sự tuyệt chủng của người đứng thẳng còn được cho là do sự xâm chiếm của những giống loài khác, không loại trừ người hiện đại Homo sapiens chúng ta. Biết đâu đấy!
Bài chia sẻ về người đứng thẳng Homo erectus xin được dừng lại tại đây. Ở bài sau, FullTrip sẽ đưa bạn trở về thế giới của người Neanderthal, phân loài người cổ xưa da trắng tóc vàng mũi cao mắt xanh đẹp như tranh vẽ sinh sống ở lục địa Á-Âu đã tuyệt chủng khoảng 40.000 năm trước. Cùng chờ đón nhé! Xin cảm ơn và hẹn gặp lại!./.
Xem trọn vẹn video về Người đứng thẳng Homo erectus TẠI ĐÂY.