FullTrip.vn – Chi vượn người phương Nam (Australopithecine) mà hóa thạch nổi tiếng Lucy có niên đại khoảng 3,2 triệu năm làm đại diện được cho là cội rễ của loài người chúng ta. Tại đây, chi Người (danh pháp khoa học là Homo) đã tiến hóa với xuất phát điểm là giống loài cư trú ở khu vực Đông và Nam Phi vào thế Pleistocene (còn gọi là thế Canh tân) cách đây 2,4 – 1,5 triệu năm. Đó là người khéo léo Homo habilis – chủ nhân kỹ nghệ đồ đá Oldowan, những người về sau sẽ tiến hóa thành người đứng thẳng Homo erectus và góp phần vào sự hình thành người hiện đại Homo sapiens.
Hai vợ chồng nhà cổ sinh vật học nổi tiếng người Anh Louis và Mary Leakey cùng con trai Jonathan là người đã tìm ra những hóa thạch đầu tiên của người khéo léo vào năm 1960 tại hẻm núi Olduvai (có tên cũ là Oldowan) Gorge nằm trong Thung lũng Tách giãn Lớn Great Rift của Tanzania, phía Đông lục địa đen. Tên của giống loài này ra đời sau đó 4 năm. Vẫn là vợ chồng nhà Leakey, ở cùng địa điểm Olduvai Gorge và vùng phụ cận, họ đã phát hiện các công cụ lao động bằng đá từ tận cuối thập niên 1930. Vì vậy, việc tìm ra những hóa thạch người cổ xưa có bộ não lớn hơn cũng như đôi tay khéo léo hơn vượn nhân hình vào năm 1960 đã cung cấp bằng chứng thuyết phục về sự tiến hóa của giống loài đầu tiên trong chi Người: Homo habilis. Họ được gọi là con người bởi đôi tay họ đã biết chế tạo và sử dụng công cụ lao động trong cuộc sống hàng ngày. Chúng ta sẽ tìm hiểu cụ thể ở phần sau.
Vì sao giới khảo cổ xác định người khéo léo cư trú ở phía Đông và Nam châu Phi? Đơn giản bởi những hóa thạch của giống loài họ đều được tìm thấy ở các khu vực nay là Tanzania, Kenya, Ethiopia và Nam Phi. Trong đó, hồ Turkana và Koobi Fora phía Bắc Kenya và Olduvai Gorge phía Bắc Tanzania là nơi thu thập được những mẫu vật quan trọng nhất. Người khéo léo Homo habilis không rời châu Phi giống như người đứng thẳng Homo erectus nên hóa thạch của họ chỉ tập trung tại đây.
Người khéo léo mang nhiều đặc trưng của con người giúp chúng ta dễ dàng phân biệt với vượn nhân hình. Cơ thể nhỏ nhắn, chỉ bằng 2/3 người hiện đại với chiều cao trung bình từ 1 – 1,4m; trọng lượng khoảng 32 – 35kg. Họ đã phân biệt giới tính rõ ràng, nữ có ngoại hình nhỏ hơn nam đáng kể.
Người khéo léo có khuôn mặt nhỏ, ngắn và ít nhô hơn tổ tiên trực hệ của họ, cung lông mày hình cánh cung. Bộ não tương đối lớn, dung tích não bộ từ 500 – 800cm3, gấp 1,5 lần não vượn và chiếm gần 2% trọng lượng cơ thể. Răng của họ xếp dạng vòm, những chiếc răng hàm nhỏ tiệm cận hơn với người hiện đại mặc dù răng cửa vẫn hơi lớn.
Giống loài Homo habilis có đôi tay dài và cặp chân ngắn. Những chiếc xương ngón tay hơi cong ở phần giữa ngón, có tỷ lệ cân đối mà các nhà khảo cổ tìm được cho thấy khả năng cầm nắm đồ vật một cách chính xác và có kiểm soát. Đây chính là tiền đề để họ có thể chế tạo và sử dụng các công cụ bằng đá đơn giản, từ đó trở thành chủ nhân kỹ nghệ đồ đá Oldowan.
Cùng với sự biến đổi xương bàn tay, các hóa thạch xương cẳng chân và xương bàn chân của người khéo léo chứng minh họ đã đi bộ bằng hai chân, tư thế đi thẳng đứng. Điều này không có gì ngạc nhiên vì bản thân hóa thạch Lucy của chi vượn người phương Nam trước đó đã đi bằng hai chân rồi. Chỉ có điều, giống loài của Lucy đi chưa thành thục và có thể chưa đi được quãng đường dài như họ thôi.
Người khéo léo sống thành các nhóm lớn, nhỏ có sự phân cấp rõ ràng trên những vùng đồng cỏ phía Đông và Nam châu Phi. Có thể họ vẫn sống trên cây. Chế độ ăn của họ thiên về thực vật như các loại quả mọng, lá, rễ cây… nhưng do khí hậu ngày càng khô và lạnh hơn, họ phải bổ sung thêm thịt sống để duy trì năng lượng cho cơ thể. Tuy nhiên, người khéo léo lại không khoái những loại thức ăn dai, khó nhai như hạt cứng, củ cứng hay thịt khô. Nếu buộc phải ăn thì họ mới ăn.
Khẩu phần ăn có thêm thịt là nguyên nhân thôi thúc giống loài Homo habilis chế tác ra các công cụ đá để mổ xẻ xác thịt mà họ tìm được quanh nơi mình sống. Sao lại là tìm được chứ không phải săn được? Đơn giản vì người khéo léo chưa bắt đầu đi săn. Thời điểm bấy giờ, họ mới chỉ đóng vai những kẻ cơ hội đi mót thịt từ xác động vật mà các loài ăn thịt lớn để lại. Nếu có săn bắt thì cùng lắm họ chỉ bắt côn trùng và săn mấy loài ăn cỏ nhỏ nhỏ hiền lành như linh dương mà thôi.
So với vượn người phương Nam, chi Homo sơ khai tiêu thụ khá nhiều thịt. Họ đập, mài đá thành những công cụ chặt xương, gọt thịt thô sơ. Thi thoảng, họ còn dùng chúng để đập hạt cứng lấy nhân ăn. Những công cụ trên gọi là công cụ đá Oldowan đặt theo tên địa điểm các nhà khảo cổ khai quật được chúng. Cùng thời điểm tìm ra công cụ đá, giới khảo cổ còn phát hiện rất nhiều xác động vật gần khu vực khai quật công cụ bằng đá.
Thực ra, việc khẳng định 100% chủ nhân của kỹ nghệ đồ đá Oldowan là người khéo léo Homo habilis hoàn toàn không thể do chúng ta có rất ít bằng chứng liên quan tới thời kỳ này. Chỉ vì khai quật được di cốt người khéo léo gần khu vực tìm ra công cụ đá mà khẳng định như vậy là chưa đủ thuyết phục. Trong khi chi vượn người phương Nam cũng có dấu hiệu biết dùng những công cụ thô sơ như đồ đá trong quá trình sinh tồn. Hay giống loài người đứng thẳng Homo erectus và loài mới được cho là sống cùng thời, cùng địa điểm với cả hai giống loài trên là Homo rudolfensis cũng có thể là cha đẻ của ngành chế tác công cụ đá Oldowan. Song hiện tại, những bằng chứng khảo cổ vẫn nghiêng về phía người khéo léo hơn các tộc người khác. Cơ mà dù phải hay không thì chắc chắn rằng suốt gần 1 triệu năm tồn tại, người khéo léo cũng đã sử dụng các công cụ đá thô sơ tới mức thành thục để sinh tồn trước điều kiện thời tiết ngày càng khắc nghiệt.
Người khéo léo biết dùng lửa hay chưa? Câu trả lời có lẽ là chưa bởi khoa học vẫn chưa tìm ra dấu vết cho thấy họ biết dùng lửa.
Về quan hệ xã hội thì sao? Lại tiếp tục là một câu hỏi khó trả lời vì chúng ta chưa đủ bằng chứng. Đến nay, chỉ có người đứng thẳng mới được công nhận là giống loài sống theo chế độ một vợ một chồng, còn các giống loài thuộc chi Người trước đó thì mặc định là theo chế độ đa phu/đa thê. Nhưng biết đâu đấy, thời gian sẽ cho chúng ta một đáp án khác thì sao?
Những người khéo léo rất có thể đã giao tiếp với nhau thông qua những câu nói đơn giản, ngắn gọn. Đó phải chăng là ngôn ngữ ở một hình thái sơ khai?
Bí ẩn về giống loài đầu tiên của chi Người – Homo habilis – vẫn còn quá nhiều để các nhà khảo cổ tiếp tục đào sâu khai thác. Ngay khi có thêm thông tin mới, FullTrip sẽ tiếp tục lên bài chia sẻ! Rất mong nhận được sự góp ý, bổ sung của các bạn yêu thích chủ đề Nguồn gốc và Sự tiến hóa của con người! Xin cảm ơn và hẹn gặp lại trong những bài tiếp theo!./.
Xem trọn vẹn video về Người khéo léo Homo habilis TẠI ĐÂY.